Als je dacht dat het schrijven over gezond voedsel iets van de laatste tijd is, heb je het mis. Hildegard von Bingen, een Duitse kloosterzuster en mystica, verdiepte zich in de twaalfde eeuw al in dit onderwerp en schreef er boeken vol over. Letterlijk “schreef” want in haar tijd was de boekdrukkunst nog niet uitgevonden en was, naast praten, het met de hand boeken schrijven de enige manier om je gedachten aan anderen over te dragen. Gelukkig werd de kwaliteit van Hildegards ideeën over gezonde voeding herkend en bleven haar manuscripten bewaard. Een paar eeuwen later werd de boekdrukkunst uitgevonden en werden er boeken van gemaakt. Duitsland heeft een lange traditie van natuurgeneeskunde, waardoor ook het gedachtegoed van Hildegard bewaard is gebleven. Inmiddels vindt het ook zijn weg in Nederlandse vertalingen.
Wie was Hildegard von Bingen?
Als Hildegard nu had geleefd, was ze waarschijnlijk gewoon van alles gaan studeren of een succesvol blogger en influenceer geweest, maar in de Middeleeuwen werkte dat heel anders. Zij was een adelijk meisje dat al jong het klooster inging en vervolgens abdis, hoofd van het klooster, werd. Hildegard was van alle markten thuis, behalve over voeding en planten schreef ze onder andere over taal, geologie, religie, filosofie, spirituele visioenen, poëzie en componeerde ze muziek.
Haar geneeskundige inzichten waren, zoals dat in de Middeleeuwen gebruikelijk was, afgeleid van het Oud Griekse idee van de uit vier delen bestaande totaliteit, de vier elementen, de vier windrichtingen en ook de vier menselijke temperamenten: flegmatisch (slijm), cholerisch (gele gal), sanguinisch (bloed) en melancholisch (zwarte gal). Voor ons doet dat natuurlijk weinig wetenschappelijk aan, maar wellicht zit er wel een punt in het erkennen dat niet ieder lichaamstype hetzelfde is en dat mensen verschillend kunnen reageren op hetzelfde voedingsmiddel of voedingspatroon.
De Oude Grieken gingen ervan uit dat je door middel van voeding de balans in je lichaam en daarmee je gezondheid kunt beïnvloeden. Dit gedachtegoed was ook in Azië al in de oudheid bekend, denk aan Chinese traditionele geneeskunst en de Indiase Ayurveda. Het is niet voor niets dat deze geneeswijzen tegenwoordig in de belangstelling staan, maar in feite heeft Hildegard von Bingen al eeuwen geleden de Europese variant geïntroduceerd.
Gezond eten volgens Hildegard von Bingen
Er is een Nederlandse vertaling van het “Hildegard van Bingen kookboek”. Het kookboek is niet door Hildegard zelf geschreven maar is door de auteur, de Duitse dokter Wighard Strehlow, uit haar medische en natuurkundige manuscripten gedestilleerd. Er is een beschrijving van verschillende levensmiddelen en hun werking, de recepten en een voedingsplan of dieet voor twee weken.
Volgens de leer van Hildegard von Bingen krijgt niet ieder mens hetzelfde voedingsadvies. Ze maakt om te beginnen onderscheid tussen een gezond en een ziek persoon. Vanuit de Oud Griekse temperamenten of constitutie-typen, maakt ze onder andere ook onderscheid tussen koukleumen en mensen die het snel warm hebben. Het wel of niet hebben van overgewicht is ook een factor bij de vraag welke levensmiddelen voor jou gezond zijn.
De gedachtegang is dat het lichaam belast raakt door afvalstoffen, die het niet kan verwerken en die opgeslagen worden in weefsels, gewrichten, bloed, vet en organen. Op den duur veroorzaakt dat aandoeningen en ziekten, waarbij verschillende typen mensen verschillende zwakke punten hebben. Gezond worden of voorkomen van ziekte is dus een kwestie van het elimineren van de belastende voedingsmiddelen die voor jou belastend zijn.
Hildegard was zeker geen voorstander van rauwkost en vond dat je voedingsmiddelen als prei, perziken, aardbeien, pruimen, augurken, eend, paling en varkensvlees ten alle tijde moest vermijden. Ze noemde die levensmiddelen zelfs “keukengif”, hoewel een en ander nog niet wetenschappelijk is onderbouwd.
Lastig is dat zij natuurlijk alleen de voedingsmiddelen heeft beschreven die in haar tijd en in haar omgeving beschikbaar waren en dat is wel even anders dan het industrieel bewerkte voedsel uit alle windstreken waar wij vandaag de dag uit kunnen kiezen. Aan de andere kant: als de Middeleeuwers al reinigingskuren nodig hadden, hebben wij dat zeker met alle toevoegingen, suiker, vetten en landbouw bestrijdingsmiddelen.
Spelt en venkel
Er is één voedingsmiddel, waar Hildegard een enorme fan van was en dat vandaag de dag ook ongekend populair is: spelt. Gezien de groeiende hoeveelheid mensen met een tarwe-intolerantie, had onze Middeleeuwse zieneres waarschijnlijk wel een punt. Vandaar dat ze aanraadt om je kleffe witte bammetjes te vervangen door stevig en smaakvol speltbrood. Ook hoef je je niet schuldig te voelen als je een graai uit de koektrommel neemt, als die maar gevuld is met speltkoekjes.
Spelt is een oud graan, waar in de loop der eeuwen minder aan gesleuteld is dan tarwe. De smaak ervan is vol en het bevat minder gluten dan tarwe. Het heeft een hoge voedingswaarde en bevat vitamine B1, B3, B6 en Foliumzuur (vitamine B11). Maar spelt blinkt vooral uit in een hoog gehalte aan mineralen als mangaan, fosfor, magnesium, koper en seleen. Dan zitten er ook nog onverzadigde vetzuren in, vezels, en voor een graan relatief veel eiwitten.
Behalve speltbrood, dat je tegenwoordig gewoon in de (natuur) winkel kunt kopen, kun je als echte Hildegard volgeling ook spelt koken. De korrels zijn net als ruwe tarwe- en roggekorrels keihard, dus moeten eerst een nacht weken en dan nog een half uur koken.
Ook van venkel was ze erg gecharmeerd. Dat is volgens Hildegard één van de weinige groenten die honderd procent gezond zijn. Je kunt het in verschillende vormen tot je nemen, de groente eten of het zaad, er thee van zetten of lekker gemakkelijk venkel tabletten kauwen. Venkel zorgt voor een goede doorbloeding, een prettigere lichaamsgeur, een goede vertering en een beter humeur.
Vasten met Hildegard
Het “vasten” volgens de richtlijnen van Hildegard von Bingen is strikt genomen geen vasten maar een manier om lichaam en geest te reinigen. Een Detox dus, waarin je een tijdje de gebruikelijke belastende voedingsmiddelen en dranken als vlees, koffie, suiker en alcohol achterwege laat. Daarvoor in de plaats geniet je met mate van het voedsel dat door Hildegard wordt gezien als bevorderlijk voor de stofwisseling en het regenereren van je organen. Het spreekt voor zich dat je in die periode ook bij voorkeur op zoek gaat naar biologische voedingsmiddelen.
Hildegard raadt zo’n reinigingskuur vooral preventief aan, om te voorkomen dat je ziek wordt door de opeenstapeling van afvalstoffen in je darmen, bloed, vet, bindweefsel en gewrichten. Om tijdens het “vasten” gemakkelijker afstand te doen van de belastende voeding en drank is het belangrijk om de dag te beginnen met je te realiseren dat je iets goeds voor jezelf aan het doen bent. Uiteindelijk ben je niet alleen je lichaam, maar ook je geest aan het reinigen.
Als je overgewicht hebt, zul je vanzelfsprekend ook afvallen door de vastenkuur. Honger lijden is daarbij niet aan de orde. Je ontbijt met spelt- of havermoutpap en luncht en dineert met een stevige soep, desgewenst met speltbrood. Tussendoor drink je venkelthee en kweeperen-siroop en eet je speltkoekjes.
Meer weten over de Hildegard von Bingen voedingsleer
Gezond eten volgens Hildegard von Bingen zal niet iedereen aanspreken, onder andere omdat haar keus aan voedingsmiddelen heel anders was dan die wij nu hebben. Toch kun je ongetwijfeld voordelen voor je gezondheid behalen als je een tijdje minder, eenvoudiger en natuurlijker eet. Met behulp van Hildegards aanwijzingen kun je tegelijkertijd toch voldoende voedingstoffen binnenkrijgen en je verzadigd voelen.
De oorspronkelijke Latijnse boeken van Hildegard zelf zijn verkrijgbaar in het Duits en deze zijn veelal ook in het Engels vertaald. Dit zijn wetenschappelijke geschriften, waarbij je echt hard zult moeten zoeken naar praktische voedingstips. Handiger is dan de interpretatie van haar werk door dokter Strehlow in de Nederlandse vertaling van het “Hildegard van Bingen kookboek”, waar je ook nog recepten bijkrijgt.
Tot slot is er zelfs een Hildegardwinkel met producten die beschreven staan in de boeken en die je niet vindt in de schappen van de buurtsuper, zoals Hartwijn, Duivelsklauw en Eendenkroos-winterdrank.